Soli Deo et studiis: Z dziejów naszej seminaryjnej wspólnoty

W kształtowaniu kolejnych pokoleń redemptorystów ważną rolę odgrywało i odgrywa seminarium duchowne, w naszym Zgromadzeniu zwane Studentatem. Pierwszy taki instytut stworzył w Królestwie Neapolitańskim założyciel redemptorystów św. Alfons Maria de Liguori. Nakreślił on spójny program działania dla wychowawców i seminaryjnych wykładowców, którzy mieli za zadanie kształtować intelekt i ducha kandydatów do Zgromadzenia. Formacja intelektualna miała w tej koncepcji prowadzić do osiągnięcia przez redemptorystowskich adeptów gruntownej wiedzy filozoficznej i teologicznej, dzięki której mogliby oni w przyszłości skutecznie pełnić priorytetową misję głoszenia obfitego Odkupienia. Według reguły alfonsjańskiej podstawowym przedmiotem poznania naukowego oraz kierownictwa duchowego było dążenie do naśladowania Chrystusa Odkupiciela i wyrzeczenie się samego siebie dla wyłącznego pełnienia woli Bożej. Owocem tej formacji miała być właściwa redemptoryście postawa misyjnego heroizmu w posłudze ubogim i opuszczonym oraz bezkompromisowa wierność powołaniu i posłannictwu Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela w Kościele powszechnym.

Na ziemiach polskich zadanie formowania nowych powołań dla Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela podjął jako pierwszy św. Klemens Hofbauer, który w 1788 roku założył seminarium w Warszawie przy kościele św. Benona. Instytut ten miał przygotowywać przyszłych redemptorystów do działalności pastoralnej w Polsce, Europie oraz krajach misyjnych. W trakcie trzyletnich studiów wykładane były elementy filozofii oraz teologia a wykładowcami byli pierwsi zaalpejscy redemptoryści m.in. św. Klemens Hofbauer, o. Tadeusz Hübl, i sł. Boży o.  Józef Passerat. Klerycy – benonici obok studium zaangażowani byli także w ofiarną pracę duszpasterską, zwaną „misją nieustanną”. Działalność seminarium zakończyła się w 1808 r. wraz z wypędzeniem redemptorystów z Warszawy. Z grupy jedenastu kleryków niektórzy zostali uwięzieni w twierdzy w Kostrzynie, a druga część kontynuowała studia teologiczne w seminarium księży misjonarzy w Warszawie. Próby ponownego założenia własnego studentatu podjął o. Jan Podgórski w przy tajnej wspólnocie redemptorystów w Piotrkowicach. Jednak ostateczna kasata klasztoru przez władze carskie zniweczyła te starania.

Dzięki staraniom sługi Bożego o. Bernarda Łubieńskiego w 1883 r. redemptoryści na nowo powrócili na ziemie polskie. Z myślą o nowych powołaniach założono w 1895 r. w Mościskach juwenat, czyli niższe seminarium duchowne. Kandydaci na kapłanów początkowo byli wysyłani do seminarium redemptorystów w austriackim Mautern. Trudności kulturowe i językowe spowodowały jednak, że zaczęto czynić starania, aby alumni odbywali swoją formację w Polsce. Dzięki decyzji generała redemptorystów o. Macieja Rausa w 1903 r. utworzono polski Studentat w Mościskach. Pierwszym jego prefektem został o. Adolf Żółtowski. Wspólnota seminaryjna liczyła wówczas dziewięciu kleryków. Z powodu trudnych warunków lokalowych trzy lata później studentat przeniesiono do Maksymówki. Szybko okazało się, że wybór miejsca nie był najszczęśliwszy z racji klimatycznych, zaopatrzeniowych i komunikacyjnych. W wyniku działań wojennych kresowy klasztor został odcięty od reszty prowincji. Mimo całej zapobiegliwości i poświęcenia przełożonych – jak zapisał kronikarz – członkowie [domu seminaryjnego] odczuli na sobie wszystkie skutki biedy i ubóstwa. Brakowało im prawie wszystkiego, światła, bielizny, opału, żywności. Z tych powodów w 1921 r. seminarium definitywnie ewakuowano do Tuchowa, niewielkiego miasta nad rzeką Białą w diecezji tarnowskiej.

Profesorami w Studentacie byli przede wszystkim polscy redemptoryści, a także z racji braków personalnych początkowo współbracia z Francji i Belgii. Studia podzielone były na dwa semestry. Każdy semestr kończył się egzaminami komisyjnymi, którym przewodniczył prowincjał lub jego delegat. W okresie międzywojennym seminaryjne studium filozoficzno-teologiczne trwało sześć lat. Wykłady obejmowały całe spectrum zagadnień filozoficznych i teologicznych.  Dużo czasu poświęcano również na naukę języków obcych  a szczególnie włoskiego, francuskiego i niemieckiego

Rozwój seminarium został przerwany gwałtownie wraz z wybuchem II wojny światowej. Ówcześni przełożeni podjęli decyzję by ze względów bezpieczeństwa ewakuować seminarzystów na Wschód. Po zajęciu wschodnich rubieży Rzeczpospolitej przez Armię Czerwoną uciekinierzy zostali zmuszeni do powrotu. Wojenna tułaczka i konsekwencje rozproszenia kleryków spowodowały, iż 6 października spośród 28 studentów tylko 17 z nich rozpoczęło rok akademicki. Do polskich kleryków dołączyli także ukraińscy alumni z grekokatolickiej Wiceprowincji Lwowskiej, którzy z obawy przed bolszewikami opuścili Lwów

i przybyli do Tuchowa. Studiowali oni wraz z polskimi współbraćmi aż do 1942 r. Mimo trudnych warunków wojennych kontynuowano normalny tok nauki i zakonną formację. Nie sprzyjały temu częste rewizje w klasztorze oraz przymusowe kwaterowanie w klasztorze żołnierzy niemieckich. Bolesną stratą dla wspólnoty seminaryjnej była tragiczna śmierć braci kleryków rozstrzelanych na Woli podczas Powstania Warszawskiego oraz aresztowanie i śmierć w KL Auschwitz wykładowcy Pisma Świętego o. Kazimierza Smorońskiego. Pomimo wojennej zawieruchy w latach 1940-1945 święcenia kapłańskie otrzymało 23 tuchowskich alumnów.

Po II wojnie światowej czasy funkcjonowania seminarium także nie należały do łatwych. Władze komunistyczne nie sprzyjały działalności redemptorystowskiego Studentatu. Z obawy przed odebraniem klasztoru przez władze komunistyczne po zlikwidowaniu w 1952 r. juwenatu w Toruniu  władze zakonne postanowiły przenieść studentów filozofii do grodu Kopernika. Ten stan rzeczy trwał do 1958 r., kiedy to powrócono do wspólnych studiów filozoficzno-teologicznych w Tuchowie. Okres obchodów Milenium Chrztu Polski zaznaczył się licznymi rocznikami i nowo wyświęconymi redemptorystami. W kolejnych latach zmalała jednak liczba kleryków. Na ponowny wzrost powołań trzeba było czekać do przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych i wyboru na Stolicę Piotrową Papieża Polaka – św. Jana Pawła II oraz epoki „Solidarności”. Wówczas tuchowska wspólnota seminaryjna przekraczała stu kleryków. W tym czasie alumni mieli możliwość udziału w kursach językowych w Austrii i Wielkiej Brytanii a niektórzy z nich kontynuowali studia teologiczne w krajach misyjnych czyli w Brazylii i Argentynie. W wyniku afiliacji naszego Seminarium do Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie) od 1987 r. nasi absolwenci uzyskują tytuł naukowy magistra teologii. Ważnym momentem dla Studentatu była zmiana struktury formacji, która z powodu dużej ilości studentów nastąpiła w 1990 r. W wyniku tej restrukturyzacji ustanowiono dwuletni postulat połączony ze studium filozofii z siedzibą w Krakowie. Natomiast bracia teologowie kontynuowali swój model czteroletnich studiów w Tuchowie. Od tego też roku wraz z polskimi studentami naukę rozpoczęli słowaccy współbracia z Prowincji Bratysławskiej obrządku łacińskiego i z Wiceprowincji Michalowce obrządku grekokatolickiego. W 1991 r. także do tej grupy dołączyli studenci z Ukrainy i kontynuowali tę współpracę aż do 2008 r. Seminarium  nasze ma do dziś charakter międzynarodowy i międzyobrządkowy. W 2008 r. ponowie doszło do istotnych zmian w strukturach formacji. Postulat przybrał formę roku propedeutycznego, zaś całość studium filozofii i teologii odbywa się pod czujnym spojrzeniem i macierzyńskim płaszczem Matki Bożej Tuchowskiej.

o. Maciej Sadowski CSsR
br. Łukasz Baran CSsR